THẦN HỌC TỪ DƯỚI LÊN GIÚP ĐỌC THÁNH KINH
Lm. Giuse Phạm Đình
Ngọc SJ
WHĐ (28.02.2023) – “Chúa ơi, lúc này con đang buồn vì chuyện
gia đình. Trong lúc con đọc Lời của Ngài, xin đến an ủi và giúp con với”.
“Mình đang bế tắc trong chuyện làm ăn. Không biết quyết định
sao cho đúng ý Chúa. Mình cần đọc một đoạn Kinh Thánh nào đó để hy vọng Chúa
giúp mình”.
“Tại sao lại có đau khổ nhỉ? Mình cần kể cho Chúa nghe những
đau khổ của nhân loại, cần Lời Chúa hướng dẫn trước những câu hỏi về thế thái
nhân tình”.
Ba trường hợp trên
đây chúng ta đang đứng trước một lối nhìn “thần
học từ dưới lên–Theology from below”. Có lẽ đây là cụm từ mới đối với nhiều
người. Tuy vậy những ai đã học thần học, họ thường bắt gặp thuật ngữ này. Trước
tiên, thần học nghĩa là học về Thiên Chúa. Tuy nhiên, Thiên Chúa không chỉ là đối
tượng để chúng ta tìm hiểu và tra khảo, nhưng quan trọng hơn, thần học còn là gặp
gỡ Thiên Chúa, Đấng là nguồn mọi khôn ngoan. Đây là “Nền thần học quỳ gối”[1].
Trong cuộc gặp gỡ này, chúng ta bắt gặp một khuôn mặt Thiên Chúa nơi Đức Giêsu
Kitô. Chính mầu nhiệm nhập thể phác họa rõ nét nền thần học “từ dưới lên”.
Thiên Chúa đến ở với
và chia sẻ cuộc sống với con người. Ngôi Lời như là Đấng trung gian để nối kết
con người với Thiên Chúa. Ngôi Lời ấy gần gũi và hiểu được con người. Chính con
người cũng hiểu được những gì Ngôi Lời nói trong Kinh Thánh. Theo giáo sư Phêrô
Phan Đình Cho: “Thần học Ba Ngôi của Karl Rahner là một nền thần học khởi đi từ
dưới lên hoặc từ dưới (from below) như nó là, nghĩa là, khởi đi từ những kinh
nghiệm cụ thể và lịch sử của chúng ta về sự thông ban chính mình của Thiên Chúa
(God’s self – communication) trong ba phương thức của Chúa Cha, Chúa Con và
Chúa Thánh Thần.”[2]
Có lẽ giải thích của
Alfons Auer giúp ta hiểu thế nào là thần học từ dưới lên: “Đó là khởi đi từ
kinh nghiệm về con người đem tất cả những cái đó vào trong nhãn giới đức tin
nơi Đức Kitô.” Nói cách khác, những biến cố đang xảy ra, những điều chúng ta
đang vướng bận, hãy mang chúng vào trong cầu nguyện. Rồi dưới ánh sáng của Kinh
Thánh, chúng ta hy vọng cảm nhận được bàn tay của Thiên Chúa trong mỗi biến cố
cuộc đời. Theo cách này chúng ta sẽ thấy thú vị hơn nhiều khi cầu nguyện với
Kinh Thánh, vì ba lý do sau đây:
1. Kinh Thánh là cuộc sống
Có lẽ cuốn Kinh
Thánh không chỉ là lời của Thiên Chúa, nhưng còn là lịch sử của một dân tộc
Israel. Trải qua bao biến cố thăng trầm của dân tộc, “tác giả Kinh Thánh” đã lắng
nghe được tiếng Chúa. Họ biết cách lồng ghép những câu chuyện lịch sử có thật
vào trong chương trình cứu độ của Thiên Chúa. Vì điều này mà nhiều người cảm thấy
Kinh Thánh như là sách lịch sử, một lịch sử Thánh. Thực tế Thiên Chúa không nói
mông lung, nhưng nói trong từng biến cố. Vì thế chúng ta rất dễ nhận ra bàn tay
của Chúa trong các câu chuyện Thánh Kinh. Đơn giản là Kinh Thánh được viết lên
từ chính kinh nghiệm của con người về Thiên Chúa.
Có lẽ nét nổi bật
nhất chúng ta phải kể đến Đức Giêsu như là con người lịch sử. Trong bốn cuốn
Tin Mừng, Đức Giêsu luôn gần gũi. Ngài tìm mọi cách để con người hiểu về mầu
nhiệm Nước Trời. Nhất là trong các dụ ngôn, ngài dùng vô số hình ảnh đời thường
để khéo léo giải nghĩa những điều khó hiểu. Nếu đọc Thánh Kinh, chúng ta nhận
ra mình trong đó. Chẳng hạn dụ ngôn cỏ lùng (Mt 13,36-43): lúa tốt, cỏ lùng,
mùa gặt, nhổ cỏ, bội thu, lúa lép, v.v. Chúng ta đọc cũng hiểu Đức Giêsu lấy những
câu chuyện này từ cuộc sống để diễn giải Nước Trời. Nhờ đó dân chúng có thể hiểu
được. Đây là nền thần học từ dưới lên.
Đức Giêsu khởi đi từ
bối cảnh của con người. Ngài hiểu được từng hoàn cảnh của những ai Ngài gặp. Mỗi
người đều có lịch sử riêng, có văn hóa và cách nghĩ khác nhau. Chính Thiên Chúa
là Đấng Emmanuel “bắt chuyện” với họ. Rồi trong chính câu chuyện ấy, Thiên Chúa
từ từ tỏ lộ thần tính hoặc căn tính của Thiên Chúa ra. Cách này khiến họ cảm nhận
được, tuy nhiên cần thời gian. Hơn nữa, chúng ta cũng cảm thấy dễ đón nhận Lời
Chúa, khi thấy mình trong đó. Nói cách khác, cuộc sống của mình hình như cũng cần
Lời của Chúa chỉ dạy. Đây là cách chúng ta cầu nguyện trong tư thế “từ dưới
lên”.
2. Ánh sáng Lời Chúa chiếu rọi lối ta đi
Đêm tối chúng ta cần
đèn chiếu sáng. Lúc thất vọng ai cũng cần đỡ nâng. Khi lầm đường lạc lối, người
ta cần ai đó chỉ đường. Nói chung nếu có vấn đề, chúng ta cần đối diện để giải
quyết. Một trong những cách thế là hãy để Thiên Chúa giúp mình. Cụ thể, hãy
mang những vấn đề, tâm tư tình cảm và suy nghĩ của mình vào trong cầu nguyện.
Thiên Chúa thích nghe những tâm sự của ta. Nếu hiểu theo cách này, những chia
trí mà chúng ta hay nói là nên tránh, có khi là những chia trí cần thiết. Nghĩa
là gì?
Thưa, bạn đang buồn
sầu vì mất người thân yêu. Nỗi buồn thương tiếc ấy cứ ở trong tâm trí bạn.
Trong khi đó, bạn cũng muốn chạy đến với Chúa, muốn đọc Kinh Thánh để tìm niềm ủi
an. Sẽ là ảo tưởng nếu bạn loại bỏ hoàn toàn chia trí này trong cầu nguyện.
Trong hoàn cảnh này, các nhà tu đức khuyên bạn cứ mang những buồn đau ấy kể cho
Chúa nghe. Một mặt bạn trút bầu tâm sự cho Chúa; mặt khác cũng quan trọng, bạn
để Lời Chúa hướng dẫn mình trong hoàn cảnh cụ thể này. Chúa ban ơn và hướng dẫn
bạn vượt qua khó khăn này bằng chính Lời của Ngài. Một khi bạn cảm nhận được
ánh sáng lời Chúa tác động lên bạn, kinh nghiệm về Thiên Chúa sẽ sống động hơn
nhiều.
Thực ra nền thần học
từ dưới lên không quá mới, vì đã có trong Tin Mừng. Phần lớn các câu chuyện Tin
Mừng đều nói đến trước hết là nỗi bận tâm của con người, sau đó là Chúa sẽ trợ
giúp. Chẳng hạn câu chuyện hai môn đệ trên đường Emmau (Lc 24,13-35). Rồi những
người ốm đau, tội lỗi, khổ sầu hay mất định hướng, họ mang những vấn đề của
mình đến kể cho Đức Giêsu nghe. Trước nỗi đau này, Đức Giêsu đã chạnh lòng
thương và làm phép lạ chữa lành bệnh tật. Trong đó, Đức Giêsu thường hướng người
ta đến chân lý Nước Trời, đến sự sống vĩnh cửu. Đó là nền thần học từ dưới lên.
3. Có Chúa đồng hành
Nếu đọc Kinh Thánh
trong cái nhìn từ dưới, chúng ta dễ nhận ra sự hiện diện của Thiên Chúa trong mỗi
biến cố cuộc đời. Dấu ấn của Thiên Chúa được nhìn từ trong chính các thực tại,
vốn gần với ta. Nói theo ngôn ngữ thần học của Karl Rahner “thần khí trong thế giới”, “Thế giới của Ân sủng dư đầy”[3].
Chỗ khác Rahner cho rằng Thiên Chúa hiện diện trong Thế Giới, nghĩa là: “Chỉ có tình yêu Thiên Chúa mới có thể bao
hàm tất cả mọi khía cạnh của con người, cả những góc độ đối lập nhau cũng có thể
hợp nhất, vì tất cả đều qui tụ về Thiên Chúa. Chỉ có sự hợp nhất và vô biên của
Thiên Chúa mới có thể làm cho con người hòa hợp, vì Thiên Chúa hợp nhất những
đa nguyên giới hạn chứ không khai trừ một thành phần nào.”[4]
Vì điểm trên mà nhiều
nhà thiêng liêng cổ vũ một lối cầu nguyện chiêm niệm. Chẳng hạn thánh Phanxicô
Assisi và Bonaventura nổi tiếng với cách chiêm ngắm thiên nhiên, thế giới như
là cuốn sách Kinh Thánh chúng ta cần đọc với ngũ quan. Trong khi đó thánh I-nhã
nhận thấy cần “chiêm niệm trong chính hoạt động”[5]
hằng ngày để nhận ra Thiên Chúa luôn đồng hành. Cả hai cách cầu nguyện này đòi
hỏi chúng ta có tâm hồn nhạy bén trước mỗi sự vật hoặc biến cố cuộc đời.
Để làm được điều
trên, một trong những lối tập là chúng ta mang cả con người mình vào trong cầu
nguyện. Khởi đi từ chính mình, sau đó để Thiên Chúa tác động và hướng dẫn. Cuối
cùng là chúng ta ngoan ngoãn làm theo thánh ý Chúa. Tiến trình này giúp mỗi người
cảm thấy Thiên Chúa thật gần gũi. Ngài thích ở với con người và muốn mang con
người từ thế giới này về cho Chúa Cha.
Sau cùng, “từ dưới
lên” giúp chúng ta hiểu Chúa Giêsu, như là con người lịch sử, dễ dàng hơn.
Chúng ta thấy Chúa Giêsu gần gũi, từng lời nói hành động của ngài có thể cảm nhận
được. Lý do Chúa Giêsu cũng là con người, có văn hóa, ngôn ngữ và tư duy giống
con người. Từ điểm này mà những nhà thần học “nhìn từ dưới lên” đã khám phá ra
nhiều khía cạnh thú vị nơi chân dung Đức Giêsu[6].
Chân dung ấy vẫn mời gọi mỗi người nhận ra trong Kinh Thánh. Chân dung ấy đòi
chúng ta đóng góp chút bánh của chính mình (Mc 6,34-44), để từ đó, Ngài sẽ làm
phép lạ hóa bánh ra nhiều trong cuộc đời của mỗi người.
Thay lời kết
Chúng ta hãy khép lại
đề tài này với lời chia sẻ của Đức Hồng Y Phanxicô Nguyễn Văn Thuận: “Giờ cầu nguyện là giờ tâm sự với Chúa là
Cha, chứ không phải là giờ làm bài. Đó là giờ của quả tim, chứ không phải là giờ
của luận lý. Đừng nặn óc bóp trán để trình bày với Chúa.” Từ con tim, bạn cứ
nói lên những gì mình cảm thấy, những nỗi niềm của mình như một người con với một
người Cha.
Chúa hiểu chuyện của
chúng ta hết, nhưng thật tốt để nói với Chúa hoàn cảnh thật của mình. Cũng dành
giờ để Chúa chia sẻ nữa. Ánh sáng của Chúa sẽ đi vào cuộc đời của chúng ta. Từ
đó, ta sẽ hiểu thế nào là “Lời Chúa là
đèn soi cho con bước, là ánh sáng chỉ đường cho con đi.” (Tv 118,105).
Đọc thêm những bài
cùng chủ đề: