MỤC GIÁO LÝ
TIẾN TRÌNH DẠY GIÁO LÝ THEO PHƯƠNG THỨC GẶP GỠ VÀ ĐỐI THOẠI
DẪN NHẬP
“Giáo Hội hiện hữu để
rao giảng Tin Mừng” (Phaolô VI, Tông huấn Loan
báo Tin Mừng, 14) nên mọi hoạt động của Giáo Hội, kể cả việc dạy giáo lý,
phải được thực hiện trong viễn tượng này. Việc dạy giáo lý được coi là thời
điểm chính yếu của tiến trình Rao giảng Tin Mừng và kín múc trong việc Rao
giảng Tin Mừng động lực truyền giáo đã đem lại cho nó sự phong phú và căn tính
đặc thù (x. HDTQ 59).
Nếu như việc Rao giảng Tin Mừng ngày nay không chỉ
hạn hẹp trong việc đem Tin Mừng cho muôn dân và mời gọi họ hoán cải, mà còn bao
gồm cả việc đem Tin Mừng thấm nhập mọi lãnh vực đời sống, phục vụ sự sống và
phát triển con người toàn diện, thì việc dạy giáo lý cũng phải “là cuộc đào tạo
Kitô giáo toàn diện, khai mở hết mọi nhân tố của đời sống Kitô hữu” (HDTQ 84);
việc dạy giáo lý không đơn giản là dạy giáo thuyết đức tin, nhưng bao gồm các
hoạt động như giáo dục phụng vụ, huấn luyện luân lý, dạy cầu nguyện, giáo dục
đời sống cộng đoàn và khai tâm cho việc truyền giáo (HDTQ 85 & 86).
Thế nhưng làm sao có thể thực hiện đầy đủ các chức
năng này trong một giờ giáo lý? Để thực hiện điều ấy, người hướng dẫn và người
thụ giáo cần phải làm gì và làm như thế nào? Cuộc gặp gỡ của Chúa Giêsu với hai
môn đệ trên đường Emmaus cho thấy chúng ta có thể thực hiện những yêu cầu trên
khi chúng ta dạy giáo lý dưới hình thức gặp gỡ và đối thoại.
I
Trước
hết, Chúa Giêsu bước đến và cùng đi, lắng nghe và chấp nhận, thấu hiểu và cảm
thông với hai môn đệ.
1. BƯỚC ĐẾN
VÀ CÙNG ĐI
Khi bước đến và cùng đi với các môn đệ, Chúa Giêsu
dấn mình vào một cuộc đối thoại nhằm giúp các ông tiến bước trong hành trình
đức tin. Dạy giáo lý một cách nào đó cũng là đồng hành với người thụ giáo hướng
đến một đức tin trưởng thành.
“Việc dạy
giáo lý được trình bày như một tiến trình, một lộ trình, một dấn bước theo Đức
Kitô của Tin Mừng, trong Thánh Thần, đến với Chúa Cha, đạt tới sự trưởng thành
Đức tin ‘tùy theo mức độ ân sủng Đức Kitô ban cho' (Ep 4,7), cũng như đạt tới những khả năng và những nhu cầu của mỗi người”
(HDTQ 143).
2. LẮNG NGHE
VÀ CHẤP NHẬN
Cuộc đối thoại bắt đầu bằng việc Chúa Giêsu lắng
nghe hai môn đệ bày tỏ cảm nghiệm và tâm tư của mình, đồng thời chấp nhận các
ông với tất cả những gì các ông hiện có với cái hay và cái dở, cái tốt và cái
xấu, cái đúng và cái sai. Theo đó, khi dạy giáo lý, giáo lý viên không bắt đầu
bằng việc trình bày giáo thuyết, nhưng bằng việc lắng nghe những nguyện vọng
chính đáng của người thụ giáo và để chúng âm vang trong lòng mình.
“Người
môn đệ của Đức Kitô tự đáy lòng mình chia sẻ ‘những niềm vui và hy vọng, những
buồn sầu và lo lắng của nhân loại ngày nay' (GS 1), người môn đệ nhìn và tham dự vào lịch sử nhân loại không phải chỉ bằng
lý trí mà còn bằng đức tin” (HDTQ 16).
3. THẤU HIỂU
VÀ CẢM THÔNG
Khi ân cần lắng nghe và chấp nhận các môn đệ, Chúa
Giêsu để mình tự do đi vào thế giới riêng của các ông, cố gắng nắm bắt hay lãnh
hội ý nghĩa của những kinh nghiệm mà họ chia sẻ để thấu hiểu và cảm thông. Ngài
không tìm cách áp đặt cảm nghiệm hoặc tâm tư của mình lên các môn đệ, nhưng để
cho các ông tự do bộc lộ cảm nghĩ của mình cách đầy đủ và rõ ràng. Như vậy,
việc lắng nghe và chấp nhận, thấu hiểu và cảm thông của giáo lý viên sẽ giúp
người thụ giáo mạnh dạn trở thành chủ thể tích cực trong các hoạt động giáo lý,
như Hướng dẫn tổng quát 1997 số 167
viết:
“Trong
việc dạy giáo lý, người đón nhận phải có thể tỏ ra là một chủ thể tích cực, ý
thức và cùng chịu trách nhiệm, chứ không như một máy thu thanh im lặng và thụ
động.”
(HDTQ 167)
Hình ảnh Chúa Giêsu bước đến và cùng đi với các
môn đệ như người bạn đồng hành giúp chúng ta nhìn lại tâm tình và thái độ của
mình đối với những người thụ giáo: chúng ta có thái độ gần gũi và thân thiện,
lắng nghe và chấp nhận họ không? Chúng ta có quan tâm đến tình cảm và ý nghĩ
riêng của họ và tạo điều kiện cho họ tự do bộc lộ cảm nghiệm và tâm tư của họ
không? Theo nhận xét của giáo sư Trần Văn Toàn, bận tâm trước hết của giáo lý viên
thường là “khuôn phép” hơn là “kinh nghiệm và niềm thâm tín” của người thụ giáo
cần khám phá.
“Truyền
đạt văn hóa theo lối “encadrement” (rập khuôn) là tập cho ai nấy ‘vào khuôn vào
phép' bề ngoài. Trong tổ chức “tư giáo” (équipe d'animation pastorale), thì
khuôn phép của đạo Kitô gồm có ba yếu tố: a) một số tín điều cần phải biết, tóm
tắt trong Kinh Tin Kính, và trong Sách Bổn; b) một số điều luật phải giữ trong
đời sống cá nhân và trong tổ chức Giáo Hội; c) một số nghi lễ phụng tự phải cử
hành cho phải phép, cho thành phép. Tất cả đều dựa vào Phúc Âm, chứ không phải
do ai tự tiện đặt ra. Điều thiếu sót là ít ai để ý đến kinh nghiệm và niềm thâm
tín của cá nhân” (Trần
Văn Toàn, “Thần học sau Công đồng Vatican II”, Hiệp Thông số 63, tháng 1&2 năm 2011).
II
Tiếp đến,
Chúa Giêsu giải thích cho các môn đệ những gì liên quan đến Ngài trong tất cả
Sách thánh, làm cho tâm hồn các ông bừng cháy lên niềm vui, và cho các ông một
dấu chỉ để nhận ra Ngài.
4. GIẢI
THÍCH KINH THÁNH
Những gì các môn đệ đã thấy và nghe về cuộc khổ
nạn và cái chết của Đức Giêsu làm cho họ buồn sầu và nản chí. Hình ảnh Đức
Giêsu mà các ông cất giữ trong lòng là hình ảnh của Đấng chết treo thập tự đã
ba ngày rồi, nên khi nghe các bà báo tin Ngài vẫn sống thì các ông không thể
nào hiểu được. Khi giải thích những gì liên quan đến Ngài trong tất cả Sách
thánh, Chúa Giêsu giúp các môn đệ khám phá Kinh thánh theo một cách thức mới
mẻ, để nhận ra thập giá không phải là một thất bại nhưng là một hoàn tất và một
khởi hành mới (x. Verbum Domini 54). Vì
Kinh Thánh là linh hồn của việc dạy giáo lý (x. HDTQ 94) nên dạy giáo lý phải
dựa trên Kinh Thánh.
Trong
Tông huấn “Lời của Chúa”, Đức Thánh Cha Bênêđictô XVI viết: “...tôi muốn nhấn
mạnh đặc biệt rằng khoa giáo lý ‘phải thấm nhuần và nắm vững tư tưởng, tinh
thần và thái độ Kinh thánh và Tin Mừng nhờ việc chuyên cần tiếp xúc với chính
các bản văn; điều này cũng muốn nhắc nhớ rằng khoa giáo lý sẽ càng phong phú và
hiệu quả hơn, nếu như đọc các bản văn với khối óc và con tim của Giáo Hội' (Catechesi Tradendae
27) và được gợi hứng từ suy tư và đời
sống suốt hai ngàn năm qua của Giáo Hội” (Verbum Domini 74).
Theo Đức Thánh Cha Phanxicô, thì mọi hoạt động
loan báo Tin Mừng phải dựa trên Lời Chúa, phải lắng nghe, suy niệm, sống, cử
hành và làm chứng cho Lời. Lời Chúa chính là nguồn mạch của việc loan báo Tin
Mừng. Lời Chúa phải không ngừng được đặt một cách đầy đủ hơn vào tâm điểm của
mọi hoạt động của Hội Thánh. Thiên Chúa đã nói với chúng ta tất cả những gì
chúng ta cần biết về Người trong Kinh thánh. Vì thế, chúng ta cần phải học hỏi
nghiêm túc và thường xuyên về Kinh thánh, đặc biệt đọc Lời Chúa trong tâm thế
cầu nguyện (Niềm vui Tin Mừng 174-175).
5. DẤU CHỈ
BẺ BÁNH
Chúa Giêsu giải thích cho hai môn đệ trên đường
Emmaus những gì liên quan đến Ngài trong Sách Thánh. Tuy nhiên, lời giải thích
của Chúa Giêsu xem ra chưa làm cho các môn đệ thỏa mãn và họ chỉ nhận ra Chúa
khi Ngài cầm lấy bánh, dâng lời chúc tụng, bẻ ra và trao cho họ. “Sự hiện diện
của Đức Giêsu, trước tiên qua lời nói, sau đó qua cử chỉ bẻ bánh, đã cho phép
các môn đệ nhận ra Người” (Verbum Domini
54). Thoạt đầu, lời Chúa Giêsu nói dường như còn “ở bên ngoài” các môn đệ;
nhưng sau đó, cử chỉ bẻ bánh đã giúp các ông nhớ lại trong lòng cử chỉ của Chúa
trước đây Ngài đã làm khi nhân năm chiếc bánh và hai con cá ra nhiều để nuôi
hơn năm ngàn người trong hoang mạc, hoặc cử chỉ của Ngài mà Ngài cử hành trong
bữa ăn cuối cùng với các môn đệ trước khi tự nguyện chịu khổ hình; lúc ấy, các
ông mới “ngộ” ra Ngài vẫn sống. Về mối liên kết giữa việc dạy giáo lý với phụng
vụ và bí tích, Hướng dẫn tổng quát
1997 viết:
“Việc dạy
giáo lý phải liên kết mật thiết toàn thể sinh hoạt phụng vụ và bí tích. Thế mà
thường xuyên việc dạy giáo lý chỉ có một tương quan yếu ớt và rời rạc với phụng
vụ. Người ta ít chú tâm đến dấu chỉ và nghi thức phụng vụ và ít làm nổi bật
nguồn mạch phụng vụ. Các giáo án rất ít hay không hề gắn với năm phụng vụ và
những cử hành phụng vụ và những cử hành phụng vụ trong đó chỉ là chuyện phụ” (HDTQ 30).
Phụng vụ là hành vi của Thiên Chúa trước khi là
hành vi của con người, bởi chính Thiên Chúa lôi cuốn và đưa chúng ta vào cuộc
gặp gỡ và kết hợp mật thiết với Ngài.
6. NHẬN RA
CHÚA GIÊSU
Tự sức riêng, các môn đệ không thể nhận ra Chúa
Giêsu và tuyên xưng Ngài là “Đức Chúa” mà không được Thánh Thần dẫn dắt (x. 1 Cr 12,3). Nhờ quyền năng Chúa Thánh
Thần, Chúa Giêsu đã giúp các ông lớn lên trong đức tin và dẫn các ông vào đời
sống mới phát xuất từ cái chết và sự phục sinh của Ngài. Vì thế, Chúa Thánh
Thần là giáo lý viên đầu tiên, là vị thầy nội tâm của mọi tín hữu. Trong tông
huấn “Redemptoris Missio/Sứ vụ Đấng Cứu Thế” và “Catechesi Tradendae/Dạy Giáo
lý”, thánh giáo hoàng Gioan Phaolô II nhắc lại cho chúng ta chân lý này:
“Trong
việc thực hành huấn giáo, không phải các kỹ năng sư phạm tân tiến nhất, cũng
chẳng phải giáo lý viên có nhân cách lôi cuốn nhất, có thể thay thế cho hành
động thầm lặng và kín đáo của Chúa Thánh Thần. ‘Chính Ngài là người chủ chốt
của đích thực của tất cả sứ mạng Hội Thánh' (Sứ vụ Đấng Cứu Thế, 21); chính Ngài là giáo lý viên đầu tiên; chính
Ngài là ‘vị Thầy nội tâm' của những người lớn lên trong Đức Kitô” (x. Dạy
Giáo lý, 72).
Nếu Chúa Giêsu đã dùng Kinh thánh và Phụng vụ để
mở đường cho các môn đệ gặp gỡ và bước vào đời sống thân tình với Chúa cũng như
với mọi người, thì Lời Chúa và Phụng vụ có tầm quan trọng như thế nào trong
việc dạy giáo lý của chúng ta ngày nay?
Lời Chúa thường được công bố và lắng nghe với tâm
tình thế nào? Người thụ giáo có được tiếp xúc và tìm hiểu chính bản văn Kinh
thánh không?
Giáo sư Trần Văn Toàn có nhận xét sau: “Khi đi truyền giáo thì các giáo sĩ Tin lành
thường đưa sách Phúc Âm ra giảng ngay từ đầu. Ngược lại, các giáo sĩ Công giáo
thì mang khuôn phép đã có sẵn ra dạy, là: Sách Bổn, Sách Kinh, Sách Các Phép,
và ít sách nguyện gẫm... Thành ra người Công giáo Việt Nam trong mấy thế kỷ đã
bị thiệt thòi, vì không được đọc thẳng lời Phúc Âm.” (Trần Văn Toàn, “Thần
học sau Công đồng Vatican II”, Hiệp
Thông, số 63, tháng 1&2 năm 2011).
Người thụ giáo có được dẫn đến việc cử hành sự
hiện diện cứu độ của Chúa Giêsu trong các bí tích đặc biệt là bí tích Thánh Thể
không? Về điều này, Hướng dẫn tổng quát
số 85 viết:
Quả thực,
“Đức Kitô hằng hiện diện trong Hội Thánh, nhất là trong các hoạt động phụng
vụ”. Sự hiệp thông với Chúa Giêsu Kitô đưa đến việc cử hành sự hiện diện cứu độ
của Người trong các bí tích, đặc biệt Bí tích Thánh Thể. Hội Thánh tha thiết
ước mong toàn thể các tín hữu được dẫn vào việc tham dự trọn vẹn, ý thức và
linh động này mà chính bản chất của phụng vụ cũng như phẩm cách của chức tư tế
cộng đồng đòi hỏi (HDTQ
85).
III
Cuối
cùng, Chúa Giêsu biến mất. Ngay lúc ấy, các môn đệ đứng dậy, quay trở lại
Giêrusalem, gặp Nhóm Mười Một và các bạn hữu đang tụ họp tại đó. Các ông nghe
những người này loan báo Chúa đã sống lại và thuật lại cho họ nghe mình đã nhận
ra Chúa như thế nào.
7. CHÚA
GIÊSU BIẾN MẤT
Thực ra, Ngài vẫn hiện diện nhưng “hiện diện cách
vắng mặt” để các môn đệ có được: (1) một khoảng lặng cần thiết, cả bề ngoài lẫn
bề trong, để suy đi nghĩ lại hay nội tâm hóa những lời Chúa đã nói và những
việc Chúa đã làm cho mình, (2) một không gian thể hiện tự do và trách nhiệm đối
với chính mình, và (3) một khoảng cách giúp các ông nhìn lại chính mình với
những cái hay cần phát huy và những cái dở cần khắc phục; từ đó, hăng say dấn
bước. Chúa Giêsu đã không quyết định thay, không áp đặt chọn lựa hay quyết định
của mình lên các môn đệ, cũng chẳng dặn dò khuyên bảo chi, nhưng để cho các môn
đệ tự do định đoạt. Trong việc dạy giáo lý, giáo lý viên phải học với Chúa
Giêsu nghệ thuật “biến đi” hoặc lui ra phía sau để người thụ giáo tiến lên và
bước theo Chúa Giêsu, “đến và ở lại” với Ngài. Muốn' thế, giáo lý viên cần biết
và giáo dục cho Dân Chúa biết “thinh lặng”.
“Lời chỉ
có thể được công bố và lắng nghe trong thinh lặng, cả bề ngoài lẫn bề
trong.Thời đại chúng ta không cổ võ cho sự tĩnh lặng, nên đôi khi chúng ta có
cảm tưởng người ta sợ tách mình ra khỏi các phương tiện truyền thông đại chúng,
dù chỉ trong khoảnh khắc. Chính vì thế, ngày nay cần phải giáo dục Dân Thiên
Chúa về giá trị của sự thinh lặng.” (Verbum Domini, 66)
Thinh lặng là điều kiện cần thiết để người thụ
giáo nội tâm hóa sứ điệp Lời Chúa và đáp lại bằng cầu nguyện và hành động.
“Việc dạy
giáo lý được coi là đích thực, khi giúp nhận ra tác động của Thiên Chúa trong
suốt chặng đường đào luyện bằng cách tạo nên một bầu khí lắng nghe, tạ ơn và
cầu nguyện, bằng cách thôi thúc con người đáp trả một cách tự do, bằng cách
khuyến khích những người học giáo lý tích cực tham gia.” (HDTQ 145)
Cuộc gặp gỡ và đồng hành của Chúa Giêsu với hai
môn đệ dẫn các ông ra khỏi chính mình để đến với Chúa cũng như với cộng đoàn.
8. CÁC MÔN
ĐỆ ĐỨNG DẬY VÀ QUAY TRỞ LẠI GIÊRUSALEM
“Mắt họ mở ra và họ nhận ra Ngài” đó là một kinh
nghiệm sống động gọi được là “xuất thần”, một thứ xuất thần của ánh sáng, của
gặp gỡ vui tươi. Khoảnh khắc ân sủng này đã trở thành niềm vui của đổi mới tất
cả từ bên trong, thành khởi điểm mới cho một cuộc lên đường ra khỏi chính mình
để về lại “mái nhà xưa” là cộng đoàn, nơi mình được sinh ra, được nuôi dưỡng và
lớn lên trong đức tin.
“Việc dạy
giáo lý mang lại cho người Kitô hữu khả năng sống cộng đoàn, tham gia tích cực
vào đời sống và sứ mệnh của Hội Thánh... Khi giáo dục đời sống cộng đoàn, việc
dạy giáo lý. khuyến khích thái độ huynh đệ với những thành viên của Giáo Hội và
các cộng đoàn Kitô hữu khác.”
(HDTQ 86)
Cuộc gặp gỡ và đồng hành của Chúa Giêsu với hai
môn đệ còn dẫn các ông lên đường loan báo Tin Mừng
9. CÁC MÔN
ĐỆ THUẬT LẠI CHO CÁC BẠN HỮU NGHE
Được nuôi dưỡng bởi Lời Chúa và lôi cuốn vào cuộc
gặp gỡ thân tình với Chúa nhờ cử chỉ bẻ bánh Ngài ban cho, các môn đệ trở thành
người truyền đạt những gì đã lãnh nhận được nhờ ơn Chúa. Các ngài không thể giữ
lại cho riêng mình những lời ban sự sống đời đời, những lời đã được ban cho
mình qua cuộc gặp gỡ với Chúa, những lời được dành cho mọi người vì tất cả đều
cần đến sứ điệp này (x. Verbum Domini
91).
“Việc dạy
giáo lý cũng mở ra cho sự năng động truyền giáo và cố gắng làm thế nào để các
môn đệ Chúa Giêsu biết hiện diện với tư cách là người Kitô hữu trong xã hội,
trong đời sống nghề nghiệp, văn hóa và xã hội. Nó cũng chuẩn bị cho họ cộng tác
trong các việc phục vụ khác nhau của Hội Thánh, tùy theo ơn gọi của mỗi người.” (HDTQ 86)
Chúa Giêsu đã “bước vào và ra khỏi” cuộc đối thoại
đúng thời đúng lúc, để sự hiện diện của Ngài luôn mang lại hiệu quả cao nhất.
Khoảng lặng Ngài để lại, khoảng cách Ngài thiết lập hoặc không gian Ngài tạo
ra, đều phục vụ cho sự triển nở đức tin nơi các môn đệ. Điều này nhắc nhở chúng
ta liên kết chặt chẽ sinh hoạt của mình với tác động huyền nhiệm của ơn thánh
Chúa (x. HDTQ 138), để chúng mang lại nhiều lợi ích thiêng liêng cho các tín
hữu.
KẾT LUẬN
Cuộc gặp gỡ và đối thoại đầy yêu thương của Chúa
Giêsu với hai môn đệ trên đường Emmaus thực sự là nguồn cảm hứng và mẫu mực cho
việc dạy giáo lý dưới hình thức gặp gỡ và đối thoại; khởi đi từ cuộc gặp gỡ và
đối thoại với nhau, đến cuộc tiếp xúc và thông hiệp mật thiết với Thiên Chúa.
Để thực hiện cuộc gặp gỡ và đối thoại này, giáo lý viên cần phải: (1) xác tín
“đức tin không đơn giản là một hệ thống kiến thức và thông tin, nhưng tâm điểm
của nó trước hết là gặp Đức Kitô... Gặp Ngài, ta gặp được ánh sáng để có thể
hiểu ra Thiên Chúa, con người, thế giới, sứ mạng và ý nghĩa cuộc sống và hiểu
ra được mối liên hệ của mọi gặp gỡ khác” (Joseph Ratzinger, Thiên Chúa và Trần Thế, 251); (2) năng
gặp gỡ Đức Kitô và bước theo Ngài trên đường yêu thương và phục vụ; (3) trau
dồi kiến thức đức tin và khả năng linh hoạt hữu hiệu một buổi gặp gỡ giáo lý.
Được như thế thì chính việc dạy giáo lý sẽ làm cho giáo lý viên lớn lên trong
đức tin, sẽ trở thành niềm vui của sự đổi mới từ bên trong, thành khởi điểm mới
cho một cuộc lên đường loan báo Tin Mừng.
Lm. Phêrô Nguyễn Văn Hiền
Trích Bản tin Hiệp Thông / HĐGMVN số 89 (tháng 7&8 năm 2015)
Nguồn: Truyền thông HĐGMVN